Eg hadde enda ikkje begynt å lese. Familien min avviste bøkene fordi dei sjølve følte seg avviste av bøker – dei var oppvaksne i eit miljø der ingen gjekk vidare på skole eller universitet, og for mor mi og far min var boka som eit symbol på eit liv dei ikkje hadde, livet til folk som gjekk på skole, som studerte, og som derfor hadde eit meir privilegert og enklare liv enn dei. Så sjølvsagt likte dei ikkje bøker. Kulturen avviste oss, så da avviste vi òg kulturen. Men så fekk eg sjå dette teaterstykket med skolen, eit stykke om homoseksualitet. Brått fekk eg sjå menn kysse og ha sex, og det på ein veldig eksplisitt måte. Dette var alt eg visste om meg sjølv – altså at eg òg var tiltrekt av andre menn – men samtidig det eg heile tida prøvde å skjule for andre, fordi eg var skjemd, over meg sjølv, over desse kjenslene, men plutseleg såg eg dei framstilte på ei scene. Eg gjekk faktisk frå framsyninga, eg reiste meg og sa: Eg gidd ikkje å sjå på desse homogreiene. Men det var for seint. Noko i meg hadde alt broste og opna seg – eg hadde sett desse mennene røre ved kvarandre, og eg kunne ikkje kome vekk frå det faktumet at det var dette min kropp òg ville ha.
Kulturen avviste oss, så da avviste vi òg kulturen.
Det viktige i denne anekdoten er ikkje meg og min person, men dette: Teater kan vere så utruleg mektig fordi det tvingar folk til å sjå det dei vanlegvis unngår, det dei har utvikla strategiar for å unngå å sjå og høyre, sjølv om dei veit at desse tinga dei prøver å unngå, finst og er til stades rundt oss. Det handlar ikkje berre om seksualitet, men òg om vald, rasisme, fattigdom og hat. Alle veit at dette finst, men ofte prøver folk å unngå å bli konfronterte med realitetane. Konfrontasjonen er nettopp det som interesserer meg ved teater. Eit rom fullt av folk som må bli verande og lytte. Sjølvsagt kan dei velje å gå, men teateret har likevel ei slags fysisk makt. Ei bok kan du berre leggje til sides eller vekk, men det kan du ikkje med teater. Du må sjå på og bli konfrontert med det du ser. Dette er den potensielt djuptgripande krafta i teateret: at publikummet får fridommen sin inndregen ei lita stund.
Publikummet får fridommen sin inndregen ei lita stund.
Teateret må aldri gløyme denne unike krafta, for saman med henne kjem ansvaret for å velje kva som skal takast opp. Og nettopp derfor bør teater alltid lagast med ei viss skamkjensle, som konfronterer publikum, skodespelarane, skaparane. Kva og kven høyrer vi på, og kva og kven blir tagde i hel? Sjølvsagt kan ein velje å setje opp Den innbilt syke av Molière. Eg elskar Molière, og når eg les stykket, blir eg rørt i sjela, men på same tid døyr det flyktningar, regnskogen i Amazonas forsvinn og kvinner blir valdtekne utan å bli trudde som offer. Eg trur det var Ta-Nehisi Coates som viste til Baldwin og sa: Når eg er ute og går, ser eg vakre, små gater med vakre, små hus og ein vakker, liten benk. Da blir eg sint, for eg veit det er løgn. Verda er ikkje slik. Den estetikken eg ser, representerer ikkje det reelle, det som faktisk skjer i denne verda. Sjølv har eg det på same måten: Eg går i teateret og ser Den innbilt syke, og eg føler det er ei løgn – dette er ikkje det som skjer rundt oss, dette er ikkje det vi lever i. Kva som er verkeleg, er eit kinkig spørsmål. Det handlar jo om det vi er bygde av, og det som er overalt rundt oss, men likevel er det utruleg vanskeleg å sjå det, røre ved det, framstille det. Merkeleg, eller kva?
Kva og kven høyrer vi på, og kva og kven blir tagde i hel?
Det eksisterer framleis ein gammaldags ideologi om kva kunst er, ein ideologi som er inngrodd gjennom fleire hundre år: Jo mindre du seier, dess meir kunstnarleg er du. Jo mindre du antydar ting, og jo mindre du viser dei, dess meir kraftfull er du. Vi har laga oss eit veldig rart system der den beste komplimenten folk kan gje deg om du driv med kunst, er: «Det er glimrande gjort, for alt blir berre antyda, ingenting blir sagt rett ut.» Dette bidreg berre til å påskjøne strategiar for å ikkje sjå på, ikkje bli konfrontert.
Ofte blir kunstfeltet litt for opphengt i sine eigne unngåingsstrategiar. Det eg trur, er at vi må bruke teateret som konfrontasjonskunst, som ein stad der vi brukar systemet til å slåst mot systemet, for sjølvsagt er teateret alltid ein del av det systemet vi lever under: Kven går i teateret? Kven kan ta seg råd til det, kven har lært å sjå teater? Kven er fråverande? Eg trur det er bortkasta tid å spørje om teateret kan gå heilt utanfor systemet – klassesamfunnet, undertrykkinga, rasismen osv. Det som er interessant, er å bruke systemet mot seg sjølv, slik Jean-Paul Sartre gjorde da han gav ut bøker på det mest prestisjetunge franske forlaget, eller slik Toni Morrison gjorde da ho underviste på eit universitet i Ivy League.
Eg hadde ikkje anna val enn å spele skodespel.
Men korleis begynte eg med teater? Fordi eg var homofil og ikkje maskulin, fortalde familien og omgjevnadene meg at eg var annleis, at eg var feil, og eg var på jakt etter fluktmoglegheiter. På slutten av barneskolen hugsar eg at eg var innom alle klubbane på skolen, for eg ville så gjerne ha ein stad der eg kunne bli likt og akseptert: sjakk, teikneseriar, T-skjortedesign, lyrikk. Og ein dag gjekk eg på teaterklubben. Det var merkeleg kor enkelt det var, for til liks med mange andre LHBT-personar var eg fødd skodespelar, mot min eigen vilje. Som homofil gut gøymde eg meg alltid, lét som eg var hetero, lét som eg var maskulin, som eg likte jenter, som eg elska fotball. Eg hadde ikkje anna val enn å spele skodespel. Og da eg stod på scena på skolen for første gong, var det enkelt; eg var ikkje skremd, eg var tolv år og hadde allereie tolv års erfaring. Teateret gav meg eit våpen eg kunne bruke til å kjempe mot det systemet eg levde i, til å endre min realitet. No vil eg prøve å bruke det til å endre realitetane for andre.
Hovudfoto: Nora Lorek / TT / NTB Scanpix