Det var ein vakker dag på Internett, 2011. Eg hadde nettopp lese Agnes Ravatn sine muntert kyniske betraktningar om Den norske kyrkja i hennar «Filosofi i praksis»-serie i Dag og Tid, og svært begeistra skreiv eg på den sosiale nettstaden Twitter: «Leser Dag og Tid og ønsker å gifte meg med Agnes Ravatn. Hvordan går man frem? Her må Internett kunne være til hjelp.» Sekund seinare kvitra Ravatn sjølv tilbake, svært oppmuntrande og med ei lenkje til ein russisk nettstad for online-vigsler.
Så høyrde eg aldri frå henne igjen.
Ikkje lenge etter braut ho fullstendig med sosiale medium, sleppte suksessromanen Fugletribunalet ut i det fri og publiserte sjølvhjelpsboka Operasjon sjølvdisiplin om korleis ein får utretta ting her i livet, nemleg ved å kutte ned på Internett-misbruket. Og så ein sur, mørk vinterkveld møtest vi igjen, og ho er fordundre meg både forlova og gravid. Der sit vi i kjellaren på Kaffistova, ho med fart på karrieren og orden i sysakene, eg med bandopptakar og skjegget i postkassen. Mens eg sit og revurderer alle livsvala fram til dette punktet, tenkjer eg på Allis, hovudpersonen i Fugletribunalet, som Det norske teatret no har dramatisert. Allis har flykta frå hovudstaden etter at det er blitt avslørt at ho har skaffa seg ein NRK-jobb ved å liggje med kringkastingssjefen. For å arbeide med skamma har ho teke post som hushjelp og gartnar for den mystiske Sigurd ein stad på Vestlandet. Både søt musikk og dystre tonar kling mellom dei to. Eg spør bittert:
– Kven har du lege med for å få Fugletribunalet sett opp på teater?
– Tja, kven er det som har makt til å bestemme kva som skal setjast opp, då?
Ein kunne kanskje ønskt seg ein meir profesjonell inngang til eit intervju, men når ein skal skrive om forfattarskapen til Ravatn, er freistinga stor til å etterlikne den sjølvutleverande ironien hennar, slik lesarane kjenner han frå avistekstane og bøkene hennar – ein stil ho medvite har fjerna seg frå i skrivinga av Fugletribunalet, ein roman om skam, skuld og soning. Likevel, den ironiske kynikaren er framleis der. For kor ille er det eigentleg at Allis har lege seg til topps?
– Nei, skodespelarane her ved Det Norske Teatret skjønte jo slett ikkje kva problemet med det var … Nei då, framleis er det sånn at kvinner som bruker sex for å oppnå noko anna, blir veldig sterkt sanksjonerte. Det er ein kjønnstematikk i boka, og sjølv i 2014 blir Allis sett på som ei fallen kvinne. Ho er ei moderne og likestilt dame, men med ein gong grunnen blir riven vekk under henne, fell ho ubehageleg raskt inn i ei tradisjonell kjønnsrolle – som hushjelp – utan at ho ser ut til å reflektere noko særleg over det. Politikken tek slutt med ein gong ho står aleine med skamma, ho blir servil og tener herren i huset. Ein kan ikkje ta heilt for gitt alle likestillingskampane som er vunne dei siste hundre åra. Kanskje er denne rolla litt avslappande òg. Det er mange lesarar som har sagt til meg at dei følte ein ambivalens då dei las boka, fordi dei kanskje sjølve drøymde litt om å stelle i hagen og bake brød, ikkje halde på med dette yrkeslivet. Det er ein litt ubehageleg impuls. Eg føler eg må vere takknemleg overfor kvinnekampen på 1970-talet – som har gjort at eg kan leve av å ha petitar på trykk …
Den førre romanen til Ravatn, Veke 53, handla om ein desillusjonert lektor som ikkje fann seg til rette i tilværet, noko som leier tankane mot fleire av dei vrante hovudpersonane til Dag Solstad. Allis har derimot levd høgt innanfor den kommersielle mediekulturen som Solstad sine figurar foraktar så sterkt.
– Har likevel tilbaketrekkinga til Allis eit element av den same kulturkritikken i seg?
– Ho har ikkje det same politiske prosjektet som Solstad – denne materialisme- og mediekritikken – ho treng å gøyme seg. Ho er full av skam og sjølvforakt, ikkje nødvendigvis over det som har skjedd, men over at det er blitt oppdaga. Men det er jo ei tilbaketrekking som er nært knytt til eit ønske eller håp om at det vil ta henne tilbake til ein meir autentisk tilstand. Før har ho fått all næring frå anerkjenning og merksemd frå andre, mens no vil ho leve i skjul for å skape eit liv som har verdi i seg sjølv, utan at nokon ser det. Sånn sett er det ein kritikk av det fenomenet som ser ut til å ri oss i dag: at dersom du ikkje kan vise det fram på Instagram, så har det ikkje skjedd. Der har du kanskje min Solstad-aktige kritikk.
– Allis lid altså under blikka frå dei andre, det er ein sosial skam. Men kva med Sigurd?
– For han handlar det om skuld, han har gjort eit lovbrot. Det er berre han sjølv som veit kva han er skuldig i, men det gjer det ikkje betre. Det er forbanninga hans, han kjem ikkje vidare fordi han aldri har fått moglegheita til å sone det han har gjort.
– Då lurer eg på tittelen, denne domstolen av fuglar: Det er eit veldig sterkt symbol, men eg er ikkje sikker på om eg forstår det?
– Fuglane er kanskje det mest utkrystalliserte symbolet på vissa Sigurd har om si eiga skuld. I og med at det var eit brotsverk utan vitne, er naturen for han påminninga om det som skjedde. «Fuglane veit», som det heiter i Sunnhordland. Draumescena om fugletribunalet kom lenge før eg hadde historia. Ho genererte mykje av romanen fordi eg ville vite kvifor han hadde den draumen om desse fuglane. Og så blei det mykje fugl. Men eg tenkjer jo litt sånn: «Oi oi, for eit originalt symbol – ein fugl!» Herregud, det er jo like uoriginalt som ein desillusjonert lektor.
– Men kor viktig er det med originalitet, eigentleg?
– Nei, spør du meg, så spør eg deg. Var det eit retorisk spørsmål? Nei, det er ikkje så viktig, men faren er at folk trur eg skriver pastisjar eller parodiar. Nokre kritikarar forventa nok ein artig, humoristisk roman frå «Ravatn – vestlandskomikaren» og lurte på om det var ei ironisk bok, men det er det jo ikkje. Det komiske blei mindre interessant for meg i løpet av skrivinga. Ein har ikkje alltid ei klar meining om kvar ein skal, og etter kvart tok historia ei mørkare retning. Ofte er det sånn at humoren er med og forsterkar alvoret, men sånn var det ikkje her, han berre saboterte, og då måtte eg ta det ut. Eg må ikkje anstrengje meg for å vere morosam, men stoffet bestemmer språket, og då eg først hadde ei retning på historia, personane og universet, ramla dei humoristiske kontaktlinsene av.
– Men det finst restar av det humoristiske språket i sjølvpiskinga til Allis. Som når ho ser tilbake på den skammelege avsløringa: «Såg meg sjølv liggande der som ein rubensk julegris under han, tatt med strømpebuksa nede.» Det jo både nådelaust og festleg!
– Ja, og det seier noko om henne som person, at ho har dette skråblikket på seg sjølv. Det er jo eit sunnheitsteikn òg. Å kunne sjå og vurdere seg sjølv utanfrå, det er jo det som gjer oss til menneske, er det ikkje sånn? Men eg trur det blir mindre av humoren hennar etter kvart som forholdet til Sigurd blir meir alvorleg. Og det er eigentleg eit ganske sterkt faresignal, at ho sluttar å ha ein ironisk distanse til situasjonen.
– No har vi snakka mykje om romanen – har du nokon forventningar til dramatiseringa?
– Nei, eigentleg ikkje, eg har ikkje hatt noko med ho å gjere, bortsett frå at eg har lese inn manuskriptet på band slik at skodespelarane kan bruke min dialekt – som dei altså trur er ein dialekt, og som berre eg veit at er ei utvaska blanding av litt forskjellig. Men eg er veldig fornøgd med at det er Marit Moum Aune som skal regissere, eg har sett ein del av framsyningane hennar og trur ho vil føle seg minimalt bunden til å gjere stykket veldig likt boka. Eg håper at det blir stor forskjell på teaterstykket og romanen, eller så er det ikkje noko poeng.
– Synest du det er litt stas?
– Ja, det er det jo, takk for leiande spørsmål. Heilt enormt stas. Denne boka har vore ein opptur, med fine kritikkar og mange lesarar. Så fekk ho prisar, og så kulminerer det i teateroppsetjing!
– Ja, du veit korleis dette endar? Det er jo nettopp gått ei Trost i taklampa-framsyning her. Ho begynte som roman, blei så teater, så film og til slutt ein musikal som blei spelt omkring på bygdene dei neste femti åra.
– Herregud, så bra, er det sant?
– Ja, dét er kva Det Norske Teatret er i stand til å gjere med ein roman!
