Blant britane har barberane hatt med blod å gjere frå dei eldste tider. Barberar og kirurgar gjekk for om lag det same; dei var medlemmer av det same ærverdige lauget som fekk sitt kongelege charter alt på 1300-talet. «The barber-surgeons» eksisterer framleis I beste velgåande. Det må ha vore kniv og blod som batt dei saman. «Knivskjerarlauget» hadde kanskje vore eit riktigare namn på dei.
Barberane brukte kniven sin på meir enn bart og skjegg – dei dreiv med årelating, skar byllar, trekte tenner, gjorde òg ein rask amputasjon, om det trongst.
Over døra til britiske barbersjapper finst det ein roterande trammel med kvite og raude striper i skrå sirklar rundt. Dei kvite skal visstnok stå for såpa. Dei raude er iallfall heilt sikkert teikn for blod. Britane held på tradisjonane, jamvel om det kan gå kaldt nedover ryggen for nokon kvar av dei.
Du kan framleis finne ei og anna barbersjapp inne i dei tronge smuga som stikk av frå Fleet Street. I byrjinga stakk eg – i all uskuld – innom bade den eine og den andre. Men da eg fekk høyre om ein viss person som hadde vore på ferde litt lenger oppe i gata, vart det til at eg tok skjegget mitt sjølv. Og jamvel om eg nøgde meg med håret, vart det til at eg toke it raskt overblikk over golvet før eg sette meg i stolen. For å forsikre meg om at det ikkje var nokon lem under det.
Ingen veit visst om Sweeney Todd - «the Demon Barber of Fleet Street» - verkeleg har eksistert og om dei fæle morda hans faktisk har skjedd. Men den slags stygge historier oppstår sjeldan av ingenting – jamvel om dei hard et med å bli meir og meir fantastiske dess oftare og lengre dei blir fortalde.
Men i hovudsaka kan det ikkje ha vore nokon tvil: Sweeney Todd hadde ein stol som kunne tippast attover, lenger attover enn det som skulle til for ei vanleg fin barbering. Og han hadde ein lem i golvet, bak stolen. Det let seg opne med eit kvikt grep, den òg.
Det som skjedde, når det fall han inn, var at han skar over halsen på kundane sine, opna lemmen og tippa stolen attover så dei segla rett ned i kjellaren.
Spørsmålet vart sjølvsagt kvar han skulle gjere av dei jordiske restane deira, når det vart mange av dei. Det vanlegaste, når ein hadde lik til overs, var å selje dei til nærmaste sjukehus – legane der trong dei til anatomi-timane sine. Ein kunne få fleirfaldige pund for ein avliden som var i nokolunde god stand. Det fanst òg profesjonelle gravrøvarar som forsynte seg av ferske graver i nattleg mulm og mørker – og skaffe seg ein brukbar leveveg av det. Like oppe i bakken frå Fleet Street på den gamle kyrkjegarden tvers over gata frå Old Bailey, der det gamle Newgate-fengselet låg før i tida, med avrettingar rett som det var, kan ein framleis finne eit lite vaktskur – det var for vakta som skulle halde likrøvarane unna i mørke netter.
Sweeney Todd kom til å innrette seg meir praktisk. Han kjende eit fruentimmer som var kjend for sine paiar. Men til paiar trengst det kjøt. Så kan ein tenkje seg til resten. Det vart sagt at det var noko spesielt ved paiane til madam Lovett…
Den fæle barberen frå Fleet Street kom til å leve vidare i folkefantasien, han vart «feira» i skillingsviser og flygeblad – han fekk jamvel eit og anna menneseleg trekk etter kvart. Britane har alltid vore svake for kjeltringane sine. Snart heitte det seg at Sweeney Todd hadde vore ein høgst aktverdig barber i Fleet Street – ein viss Mr. Benjamin Barker, som tok skjegget av folk, pent og pynteleg. Men den vonde dommaren, Mr. Turpin, fekk eit godt auga til den vakre kona hans. Han sytte for at Mr. Barker vart uskuldig dømd for eit oppdikta mindre lovbrot – og send til Australia som straff-fange. Og så forsynte dommaren seg av Mr. Barkers kone – som tok sitt eige liv i fortviling over det som hadde skjedd. Etter femten år greidde Mr. Barker å flykte fr fangeleiren og kom seg heim til England for å få hemn over dommar Turpin og alt og all – og livet sjølv. Han slo seg ned i Fleet Street igjen, i nummer 186, like ved St. Dunstan-kyrkja, kalla seg Sweeney Todd og tok opp att sin gamle geskjeft. Samtidig klaga madam Lovett over dei harde tidene i pai-butikken sin. Dermed innretta dei seg, som vi alt har høyrt. Han fekk avsetnad på lika sine, og ho fekk avsetnad på paiane sine. Dessutan gjekk det nokre gamle underjordiske gangar frå kjellaren hos Sweeney Todd, under St- Dunstan-kyrkja, rett til huset der madam Lovett laga paiane sine. Det var så praktisk og enkelt som det kunne få blitt.
Dette skal ha gått før seg tidleg i Victoria-tida, det vil seie i 1830-åra – og dei fine, skikkelege borgarane i tida naut kvart grøss dei kunne få ut av den forferdelege historia. Det var enno langt fram til vekeblad og laussalsaviser.
Dei skulle få enda fleire frydefulle grøss heilt mot slutten av førre hundreåret, da «Jack the Ripper» tok til å herje med kniven sin blant gatejentene på Londons austkant. Han skar opp ofra sine – minst seks – som eit grotesk seksuelt rituale, men utsøkt kirurgisk handverk – derfor har ein også gått ut frå at det må ha vore ein lege som var på ferde. Det har vorte gissa på så mange fram gjennom åra – mellom andre livlegen til dronning Victoria. «Jack the Ripper» brydde seg ikkje om å fjerne ofra sine – og han var freidig nok til å erte politiet med utfordrande brev medan det gjekk føre seg. Scotland Yard fekk aldri tak i han …
Sweeney Todd med barberkniven hadde vore på folkemunne i lang tid da det første teaterstykket om han kom på 1850-talet. Ramma kring sjappa hans i Fleet Street vart London i Victoria-tida – som vi kjenner så godt frå Charles Dickens’ romanar, med tåke og og skit, naud og fornedring, men òg med ein viss menneskeleg romantikk langt inne i all usseldomen.
***
Avisgata Fleet Street har hatt mange namn fram gjennom tida. Eventyrgata har ho vorte kalla, gata som aldri søv, gata som flyt av blekk og trykksverte. Og ikkje å forgløyme – av meir enn nokre dropar blod, for ikkje så lenge sidan. Og av øl, for all del – det er kortare veg mellom halvlitrane i Fleet Street enn i nokon annan del av London, så vidt eg kjenner til.
Men skal vi vere riktig slemme, kan vi òg seie at Fleet Street er oppattkalla etter ein kloakk. Opphavleg var det ei lita elv som heitte Fleet, den rann ut i Themsen akkurat der avisgata byrjar, nede i botnen av den vesle bakken frå St. Pauls-katedralen. Elva var ikkje så rein lita heller – ho var farande ein heil kilometer oppover i byen. Men folk kasta så mykje skit og lort ut i ho at stanken til slutt vart heilt uuthaldeleg. På 1700-talet vart dei nøydde til å dekkje over ho. I dag er Fleet-elva ein underjordisk kloakk, jamvel om den britiske avisverda nok helst hadde sett av vi ikkje nemnde det.
Fleet Street gjekk vestover langs Themsen frå Ludgate, den vestlegaste av dei seks byportane i den gamle bymuren som romarane hadde bygd da dei kom over Kanalane og grunnla Londinium like etter Kristi fødsel. Bymuren med alle portane vart for resten ståande til langt ut på 1700-talet; restar etter den er framleis å sj her og der – dersom ein veit kvar ein skal leite etter dei.
Opp gjennom middelalderen var Fleet Street ikkje stort meir enn eit hestetråkk mellom sjølve byen, innanfor dei gamle murane, og Westminster lenger oppe ved Themsen, der kongen, hoffet og dei fremste leiarane i landet heldt til – akkurat som regjering og parlament i dag. Men som London breidde seg i alle retningar, vart Fleet Street sjølve pulsåra i bytrafikken – hovudvegen som batt saman handelen og penge-verda i sjølve «City», aust i byen, og verda til kongemakta og politikken vest i byen. Og slik er det framleis, meir eller mindre.
Stroket omkring heitte – og heiter - «Blackfriars», fordi dominikanarmunkane hadde eit kloster på desse kantane – dei gjekk under namnet «svartebrørne» på grunn av dei svarte kappene sine. Det var for resten ein av grunnane til at stroket også vart tilhaldsstad for alle slags kjeltringar som kunne søkje tilhaldsstad innanfor klostermurane. Det var heilag grunn, de lovens menn ikkje kunne få tak i dei.
Den store bybrannen som la heile det gamle London i oske i 1666, stoppa midt oppe i Fleet Street. Brannen hadde byrja lengst aust i byen, like ved Tower-festninga og London Bridge, tok heile byen med seg, og på ein sterk austavind vart London forvandla til ein einaste stor oskehaug på tre døgn. Tretten tusen hus strauk med – og over hundre kyrkjer. Brannen hadde byrja hos ein bakar i Pudding Lane og tok slutt like ved Pie Corner i Fleet Street – overtruiske menneske meinte det måtte være ein Herrens straffedom for gjerugskapen deira, sidan det hadde med mat å gjere både på den eine og den andre kanten.
På den tida hadde boktrykkarane og bokhandlarane slått seg ned rundt St. Pauls-katedralen og vidare nedover mot Fleet Street. Skodespela til William Shakespeare vart prenta og selde frå boksjappene rundt St. Paul’s – for ein skilling. Da brannen nærma seg det mektige gudshuset, trudde ein at alle bøkene og manuskripta i strøket ville vere trygge der – sidan det hadde blytak; dessutan var det ein stor kyrkjegard utan bygningar rundt katedralen. Det blir sagt at dei fekk flytta innpå ein halv million bøker ned i krypten. Men blytaket smelta; krønikene kan fortelje at blyet rann som så elvar ned bakken mot Fleet Street, og dermed strauk det med praktisk tala alt ein hadde av åndsliv på den tida. Kanskje også alle manuskripta til Shakespeares skodespel. Det er som kjent eit av dei store mysteria i verdslitteraturen at det ikkje er teke vare på ei einaste line av Shakespeare, skriven av hans eiga hand.
Men skrivande menneske vart verande i Fleet Street og derikring også etter at London var bygd opp att. Dr. Samuel Johnson, det store åndsmennesket på 1700-talet som kom til å skrive den første engelske ordboka, hadde sin faste plass i den gode puben «Ye Olde Cheshire Cheese» - «den gamle osten frå Cheshire», nedst i Fleet Street. Den slitnestolen hans er framleis å sjå nede i ølkjellaren – står du deg godt med verten, kan du kanskje få lov til å prøve han utpå kvelden. Det var den same dr. Johnson som kunne seie at den som var lei av London, måtte vere lei av livet – for London hadde alt eit menneskehjarte kunne ønskje seg. Vel, om ikkje alt, så i alle fall meir enn nokon annan by hadde å by på, den gongen som no, og meir enn nok for dei aller fleste.
Charles Dickens stakk sine første forteljingar inn under døra til redaktørane i Fleet Street. Winston Churchill drog ut derifrå som krigskorrespondent for «Morning Post» under boar-krigen mot slutten av førre hundreåret. Og nede på hjørnet mot Ludgate Circus kan du finne ein minneplakett over Edgar Wallace, krimforfattaren over dei alle, som også trødde sine journalistiske barneskor derikring, i Reuter til og med, han som somme andre av oss…
Grunnen til at pubane er ekstra gamle og gode nettopp der – med kort veg melom dei – er at alle sjauarane som lempa stein til den nye St. Pauls-katedralen, trong å sløkkje tørsten! Det kunne vere eit par tusen av dei på det meste, det tok eit halvt hundre hundre år å få katedralen ferdig – og den store kyrkjebyggjaren Sir Christopher Wren kjende folka sine. Han sytte først for skikkelege pubar, for at det skulle bli ei bra kyrkje av det.
Den alle første av dei var nettopp «Den gamle osten frå Cheshire». Der var det øl å få alt året etter brannen, og ølpumpene har gått jamt og trutt sidan. Det er framleis sagmugg på golvet der inne, men spyttebakkane i krokane har vorte borte sidan sist. «Den gamle osten» er for resten enda meir kjent for paiane sine enn for ølet. Utan at det dermed skal vere sagt at det var nettopp der madam Lovett fekk avsetnad for dei spesielle paiane sine, frå litt lenger oppe i gata. No til dags skulle det iallfall ikkje vere nokon fare …
Og skulle du trenge det – og våge det – så er barberen min like ved sida av framleis. Det går sikkert bra …