Mitt første møte med Lisa Lie var på Teaterhuset Avant Garden i Trondheim for om lag tolv år sidan. Eg jobba der, ho kom for å spele framsyninga Skogsunderholdning – talk softly but carry a big stick. Framsyninga var ei blanding av kabaret og tragedie, draum og verkelegheit, humor og dirrande ubehag.
I sentrum av det heile stod Lisa sjølv, kledt i eit slags fabeldyrkostyme, og rørte i ei enorm gryte fylt av dampande teaterblod, medan ho messa ein uendeleg straum av ord satt saman i eit suggererande system av overraskande vendingar. Eg hugsar at eg tenkte at dette, dette må vere noko av det mest originale eg har sett på Avant Garden nokon gong. Og det seier litt, på eit teater som Avant Garden.
Mykje har skjedd med Lisa Lie sidan premieren på Skogsunderholdning i 2007. Ho har gått regiutdanninga på Stockholms Dramatiska Høgskola og vore husdramatikar på Dramatikkens Hus. Ho har tatt steget inn i institusjonsteateret, og har mellom anna laga fleire kritikarroste framsyningar både i det frie feltet og på institusjonar i inn- og utland.
Ein kunne sjølvsagt frykta at den statlege utdanninga og møte med dei store institusjonane skulle gjere kunsten hennar meir straumlinjeforma, men heldigvis har ikkje det skjedd. Lisa Lie har halde på særpreget sitt. Da ho i 2014 blei nominert til Ibsenprisen for Blue motell, same framsyninga som året etter var hovudgrunnen til at ho fekk Heddaprisen i kategorien Særleg kunstnarleg innsats, så var det fordi det borgarlege teateret hadde begynt å få auga opp for Lisa, ikkje omvendt.
No skal Lisa Lie debutere på Det Norske Teatret med framsyninga Mare. Mare som i mareritt. Mare som i hav. Mare som i kvinneleg kvelardemon, og mare som i hest av hokjønn. Framsyninga tar utgangspunkt i mytane om Medea, halvgudinna som er mest kjent for å ha drepe sine eigne ungar – og det til trass for at det berre er eit fåtal av mytane som fortel at ho faktisk gjer seg skuldig i dette grufulle brotsverket. Likevel er det ikkje til å stikke under ein stol at Medea er ein av dei mest frykta morsfigurane i mytologien. Kva får ei mor til å ta livet av sine eigne barn? Og korleis heng ei slik handling saman med morskjærleiken, den all annan kjærleik spring ut frå?
I Mare møter vi eit knippe fascinerande mødrer. Dei fleste er mytologiske karakterar, slik som Medea, og slik som fruktbarheitsgudinna Demeter, som opplevde å miste dotter si til Hades. Men her er òg historiske personar, som til dømes Magda Goebbels, kona til propagandaminister Joseph Goebbels i Nazi-Tyskland. Nazistane framstilte Magda Goebbels som ei idealmor og eit glitrande døme som alle andre mødrer burde streve etter å likne. Men historia skulle snart ta ei grotesk vending. Medan den raude hær marsjerte inn i Berlin tok Magda Goebbels eigenhendig livet av dei seks barna sine. Den eldste dottera, Helga, skal ha hatt skadar som tyder på at ho hadde prøvd å kjempe imot da mora knuste giftampullane i munnen hennar.
Slike ting skjer. Sjølv om det er hylande irrasjonelt, og heilt uforståeleg. Og nettopp av desse grunnane er det også ufatteleg skremmande. For kva er det med oss menneske, som let slike mørke krefter sleppe til? Og korleis skal vi nærme oss temaet?
Når Lisa Lie går laus på tematikken er det med overraskande mykje humor. Saman med skodespelarar, scenograf og resten av det kunstnarlege teamet har ho skapt eit eige univers der konvensjonelle reglar og logikk er oppheva. Vi er i eit mytologisk rom, ein gjennomkomponert vev av kaotiske krefter med eigne spelereglar, der referansar frå teaterhistorie, mytologi, filosofi, vitskap og populærkultur sit laust. I denne verda kjempar karakterane mot vondskapen og mot sine eigne skuggar, samstundes som dei forsøker å underhalde både seg sjølv, kvarandre og publikum. Kompleksiteten er høg og lenkene går både horisontalt og vertikalt. Uttrykket er raust, scenen renn over av farger, mytar, referansar og ord, og det heile er like underhaldande som det er skremmande.
Lisa Lie jobbar med draumelogikk og andre typar verkelegheitsforståingar som utgangspunkt for komposisjon. Ho er inspirert av teoriar om teaterets opphav, der vårfestar og fruktbarheitsritual stod sentralt. Desse festivalane hadde viktige funksjonar i samtida, dei var på ein måte «ventilar» der vanlege reglar og konvensjonar ikkje gjaldt. Her kunne ein sleppe seg laus, gi blaffen i alle hemningar og gi seg over til ekstasen.
Slike frirom finst ikkje lenger.
Bortsett frå kanskje på julebord.
Og i Lisa Lies framsyningar.